Nobelprijs voor de Vrede gaat naar Liu Xiaobo

De man die niet op de stoel zat.

• Vorig jaar, op 15 november, belegde onze bescheiden afdeling PEN Vlaanderen een Chinanamiddag in de Bozar in Brussel. Er waren verschillende Chinese schrijvers uitgenodigd. Sha Yexin was daar, de grootste levende theaterauteur van China. Ma Jian was daar, hij schreef de ultieme roman over de bloedige gebeurtenissen van Tienanmen (Beijing Coma), die in China zelf niet kon verschijnen. Tijdens dergelijke bijeenkomsten zetten wij op het podium altijd een lege stoel. Het is een idee dat we hebben overgenomen van onze vrienden uit de PEN-afdeling Québec. De lege stoel is bestemd voor de schrijver die we zo graag hadden willen horen, maar die niet kan komen, niet omdat hij onverwacht een griepje heeft gekregen, nee, hij is er niet omdat hij in de gevangenis zit of het eigen land niet uit mag. Die dag hadden we de lege stoel gereserveerd voor Liu Xiaobo.

• PEN International verdedigt nu al sinds 1921 het vrije woord, waar ook ter wereld. Het ziet er niet naar uit dat PEN gauw overbodig zal worden. We zijn zeer gelukkig dat de Nobelprijs voor de Vrede dit jaar gaat naar de man die niet op de stoel zat, naar de even prominente als vervolgde Chinese schrijver, dichter, filosoof en mensenrechtenactivist Liu Xiaobo. We kunnen intussen de aanklachten die in de loop der jaren tegen hem gericht werden blindelings opsommen: contrarevolutionaire activiteiten, opruiing, verstoring van de openbare orde en, hoe vreselijk, kritiek op de communistische partij van zijn vaderland. We kunnen dat, omdat Liu Xiaobo lang niet de enige schrijver of journalist is die het in China aan de stok krijgt met de overheid. Woorden als tientallen of drommen of scharen zijn hier adequaat. Het wil maar niet ophouden.
• PEN Vlaanderen is natuurlijk een kleine afdeling. Toch hebben we de Chinese schrijver Zheng Yichun, die in de kerker zit, geadopteerd, zoals dat heet. Hij schreef vooral kritische stukken op buitenlandse webstekken. De man lijdt aan suikerziekte. Adopteren betekent in het geval van Zheng Yichun dan ook dat ons Comité voor Gevangen Schrijvers probeert ervoor te zorgen dat hij de geneesmiddelen krijgt die hij nodig heeft. Maar, zoals gezegd, hij is slechts een van de velen. O ja, ik was zijn vreselijke misdaad nog vergeten. Zheng Yichun had het staatsgezag ondermijnd.
• Eind september hield PEN International zijn zesenzeventigste wereldcongres in Tokyo. PEN Vlaanderen kon daar twee afgevaardigden naartoe sturen. Een van de belangrijkste resoluties die in Tokyo werden aangenomen, ging over de Volksrepubliek China. Gelukkig hebben de autoriteiten het afgelopen jaar een paar mensen vrijgelaten. Maar dat is het dan ook zo ongeveer geweest. Voor de rest gaat het pesten en vervolgen van schrijvers, dichters en journalisten,kortom, van iedereen die ook maar het geringste kritische geluid laat horen, onverminderd voort, over het hele land. Zo werd bijvoorbeeld de dichter Luo Yongquan veroordeeld tot twee jaar heropvoeding door arbeid omdat hij twee (2) gedichten had geschreven die iemand ergens in het buitenland op de radio had voorgelezen.
• Ontsnappen kan nauwelijks. Ook het wereldwijde web biedt geen vluchtwegen. Duizenden webstekken worden afgegrendeld. Internetfora gaan dicht zodra een enigszins controversieel thema opduikt. Wijk je uit naar webstekken in het buitenland, dan nog krijgen ze je te pakken, zoals bijvoorbeeld Huang Qi en Tan Zuoren hebben mogen ondervinden, respectievelijk voor drie en voor vijf jaar achter de tralies.
  
• Liu Xiaobo is een oud-voorzitter van het Onafhankelijke Chinese PEN-Centrum. De meeste leden van dat centrum zitten noodgedwongen in het buitenland. Liu Xiaobo werd gearresteerd omdat hij, zoals Zheng Yichun en talloze anderen, het staatsgezag ondermijnd had. Op kerstdag 2009 hoorde hij een straf van elf jaar tegen zich uitspreken. Wat was de misdaad van Liu Xiaobo? In 2008 had hij, samen met vele anderen, het Charter 08 opgesteld. Het charter vroeg politieke hervormingen, het doorbreken van het één-partijstelsel en meer eerbied voor de mensenrechten. Tienduizend mensen zouden het hebben ondertekend. Ik vind dat zonder meer een indrukwekkend aantal. Iedere ondertekenaar weet dat hij of zij voor de rechter gesleept kan worden. Voor één handtekening. Je zet je naam onder het charter en je weet: ik loop gevaar.
• Iedere handtekening is een daad van moed. We kunnen alleen maar diep het hoofd buigen voor de tienduizend Chinezen die hun angst wisten te overwinnen. Sha Yexin, die we vorig jaar in de Brusselse Bozar mochten begroeten, was één van hen. En Liu Xiaobo dus. China is niet geamuseerd, nu een bajesklant de Nobelprijs voor de Vrede krijgt. China spreekt dreigende taal. De Chinees-Noorse betrekkingen zouden eronder kunnen lijden. De kreten van bewondering voor het Chinese economische mirakel zijn in West-Europa niet van de lucht. Dat China een dictatuur is, wordt al te licht weggewuifd. Daarom is de prijs voor Liu Xiaobo van het grootste belang. Lees zelf maar eens hoe gevaarlijk zijn geschriften zijn:
  

Een muisje kroop door de ijzeren tralies
en trippelde nerveus over mijn vensterbank
de vervallen muren bekeken het
de muggen vol bloed bekeken het
zelfs het zilveren hemellicht viel erop
en leek te zweven
dit soort schoonheid is zeldzaam
V a n n a c h t i s d e m u i s e e n h e e r
hij eet niet
hij drinkt niet hij babbelt er niet op los
hij staart met de opengesperde ogen van een verrader
als hij wandelt in het licht van de maan

Geert van Istendael
Voorzitter PEN-Vlaanderen
Dit stuk verscheen vandaag in De Standaard.
Meer informatie over Liu Xiaobo vindt u hier.
(klikken en naar beneden scrollen)